Οι εξεγερμένοι της Οαχάκα

Συνέντευξη της «Αλάνας» με τον Ομάρ Ολιβέρα Εσπινόσα, μέλος του συνδικάτου των δασκάλων και της Λαϊκής Συνέλευσης των Λαών της Οαχάκα, στα τέλη Ιουλίου, στο στούντιο του Radio Plantόn. Τη συνέντευξη πήραν : Ηλίας Ζιώγας, Ματούλα Παπαδημητρίου, Κώστας Παπαθωμόπουλος

____________________________________________________________________


Ποια είναι, σε γενικές γραμμές, η πορεία του κινήματος των δασκάλων στο Μεξικό;

Η ιστορία ξεκινά ουσιαστικά στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν δημιουργήθηκαν τα συνδικάτα των δασκάλων. Εκείνη την εποχή το διδασκαλικό σώμα ήταν πολύ περιορισμένο. Την εποχή της Ανεξαρτησίας του Μεξικού, δάσκαλοι θεωρούνταν εκείνοι που απλώς ήξεραν να γράφουν και να διαβάζουν και μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα δεν υπήρχε καμιά παιδαγωγική σχολή. Με το ξεκίνημα του 20ού αιώνα, υπάρχουν πια δάσκαλοι που ενδιαφέρονται να καθορίσουν μια εκπαιδευτική αντίληψη και συμμετέχουν στους κοινωνικούς αγώνες. Πράγματι, οι επαναστατικοί στρατοί των αρχών του 20ού αιώνα έχουν στις τάξεις τους δασκάλους και ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Μεξικανικής Επανάστασης είναι το άρθρο 3 του Συντάγματος, το οποίο εγγυάται λαϊκή, δωρεάν, δημόσια και υποχρεωτική εκπαίδευση.

Στις αρχές της δεκαετίας του '20 άρχισαν να δημιουργούνται μικρές οργανωμένες ομάδες δασκάλων που αποτέλεσαν τους προγόνους των μελλοντικών συνδικάτων. Όμως, το κράτος έλεγχε όλα τα συνδικάτα. Το 1943, οι δάσκαλοι συνενώθηκαν στο Εθνικό Συνδικάτο Εργαζομένων στην Εκπαίδευση, που είναι τώρα το μεγαλύτερο συνδικάτο της Λατινικής Αμερικής, αφού συγκεντρώνει 1,7 εκατομ. εργαζόμενους και το οποίο διαιρείται σε τομείς. Εμείς ανήκουμε στον 22ο τομέα.

Το Εθνικό Συνδικάτο είναι πλήρως χειραγωγούμενο από το κράτος, παράρτημα και ζωτικό του όργανο. Πολλοί δάσκαλοι αντέδρασαν και διεκδίκησαν ανεξάρτητο συνδικάτο. Το 1958 εκδηλώθηκε ένα σημαντικό κίνημα στην Πόλη του Μεξικού με αιτήματα αρκετά προωθημένα, όπως συνδικαλιστική ανεξαρτησία και αυτονομία, δίκαιους μισθούς για τους δασκάλους, απελευθέρωση των δασκάλων πολιτικών κρατούμενων. Η καταστολή απέναντί του ήταν σκληρή. ΄Ομως, αποτέλεσε την αφετηρία του συνδικαλιστικού κινήματος των δασκάλων στο Μεξικό.

Το 1968 ξεσπά το φοιτητικό κίνημα, που ενώθηκε με τους διαφωνούντες δάσκαλους. Στην Οαχάκα, από το 1943 υπήρχαν οι εργατοπατέρες, που έμοιαζαν με βασιλείς του Μεσαίωνα. Η ηγεσία των συνδικάτων οριζόταν από τον κυβερνήτη της πολιτείας ή το Εθνικό Συνδικάτο και όχι από τη βάση. Τη δεκαετία του ‘70, αμφισβητήθηκε αυτή η πρακτική και οι δάσκαλοι άρχισαν να απαιτούν συνδικαλιστική αυτονομία. Το 1980 κινητοποιήθηκαν οι δάσκαλοι στην Οαχάκα και στην υπόλοιπη χώρα και έτσι ιδρύθηκε το Εθνικό Συντονιστικό των Εργαζόμενων στην Εκπαίδευση, το οποίο λειτουργεί παράλληλα με το Εθνικό Συνδικάτο.

Το Συντονιστικό συγκάλεσε συνέλευση, που έθεσε τρεις στόχους: εκδημοκρατισμό της χώρας, της εκπαίδευσης και του Εθνικού Συνδικάτου. ΄Ετσι, άρχισε να συνενώνει περισσότερα κομμάτια που παλιότερα ανήκαν στο Εθνικό Συνδικάτο.
Στην Οαχάκα, τη δεκαετία του ‘80 οι δάσκαλοι δεν πληρώνονταν ή αμείβονταν με πολύ χαμηλούς μισθούς. ΄Ηρθαν, λοιπόν, κατ’ αρχήν, σε συμφωνία για τα οικονομικά ζητήματα, αργότερα όμως, συνειδητοποιώντας τη δύναμη κινητοποίησης που είχαν αποκτήσει, έθεσαν πολιτικά αιτήματα, όπως συνδικαλιστική δημοκρατία, αναγνώριση των τοπικών συνδικαλιστικών διευθύνσεων κ.λπ. Από το 1980 ως το 1989, έγιναν αγώνες, απεργίες πείνας, πορείες μέχρι την Πόλη του Μεξικού, δίμηνες απεργίες. Διεκδικούσαμε από το Εθνικό Συνδικάτο τη σύγκληση συνέλευσης ώστε να μπορέσουμε να εκλέξουμε ελεύθερα οι ίδιοι τους εκπροσώπους μας. Το καταφέραμε το 1989.

Εκείνα τα χρόνια, το κίνημα των δασκάλων δούλεψε και θεσμικά αλλά και εξωθεσμικά. Από τη μία αγωνιστήκαμε για τη νομική αναγνώρισή μας και, από την άλλη, δουλέψαμε στο οργανωτικό επίπεδο. Τη δεκαετία του '80, στην Οαχάκα υπήρχαν 25.000 συνάδελφοι εργαζόμενοι στην εκπαίδευση, ενώ τώρα είμαστε 73.000.

Η οργανωτική δομή του συνδικάτου είναι κάθετη. Θέλουμε κάποτε να γίνει οριζόντια. Όμως, είναι σημαντικό ότι διαθέτουμε οργανωτική δομή, γιατί οι δάσκαλοι φτάνουν πιο μακριά και από την εκκλησία ή την κυβέρνηση.

Το συνδικάτο μας αναγνωρίστηκε το 1989. Τότε, με τη δύναμη που είχαμε αποκτήσει, δημιουργήσαμε ένα κέντρο σπουδών εναλλακτικής εκπαίδευσης για δασκάλους, διαφορετικό απ’ όσα προέρχονταν από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και σχεδιάσαμε εμείς οι ίδιοι ένα εναλλακτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αντινεοφιλελεύθερο, με βάση τις ιθαγενείς κοινότητες. Επίσης, δημιουργήσαμε τα κέντρα πολιτικών σπουδών. Το επόμενο βήμα έγινε φέτος, δεδομένου ότι από το 1989 μέχρι το 2001-02 έπρεπε να ασχοληθούμε άμεσα με δομικά, οργανωτικά και γραφειοκρατικά θέματα και αφήσαμε τα μεγάλα ζητήματα για αργότερα.

Ποια είναι η σημασία του Ράδιο Πλαντόν, του ραδιοφωνικού σταθμού σας;
Πριν πέντε περίπου χρόνια, αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε τα μέσα επικοινωνίας. Παλιότερα, τυπώναμε τα κείμενά μας με υποτυπώδεις τρόπους. Όμως, έπρεπε πλέον να χρησιμοποιήσουμε άλλα μέσα για τις ανάγκες του κινήματος. Μετά από συζήτηση στις συνελεύσεις, καταλήξαμε σε έναν ραδιοφωνικό σταθμό των δασκάλων, ο οποίος λειτούργησε πέρσι. Βρήκαμε αναμεταδότη και τον θέσαμε σε λειτουργία. Δεν ζητήσαμε την άδεια κανενός. Αρχίσαμε, έτσι, να ερχόμαστε σε επαφή με τον κόσμο μέσα από το ραδιόφωνο, να κοινωνούμε τα αιτήματά μας αλλά να μεταφέρουμε και λίγη ελπίδα, ότι το κίνημα των δασκάλων είναι ένα δημοκρατικό κίνημα με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνική αλλαγή. Όταν μας ρωτούσαν: «Και τι προσδοκάτε με το ραδιόφωνο;», τότε απαντούσαμε: «Μα, ν’ αλλάξουμε τον κόσμο!»

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει πολλά θέματα: ομοφυλόφιλοι, παιδιά, γυναίκες, περιβάλλον, πολιτικά και συνδικαλιστικά ζητήματα, οργανώσεις, η Άλλη Καμπάνια κ.λπ. Ο κόσμος έχει αρχίσει πλέον να μας ακούει. Αλληλέγυα απέναντί μας στάθηκαν κοινοτικά ραδιόφωνα, τα οποία στην αρχή μας δάνεισαν τον εξοπλισμό ώστε να μπορέσουμε να βγούμε στον αέρα. Αργότερα, συνεργαστήκαμε με ελεύθερα ραδιόφωνα από τις ΗΠΑ, και συμφωνήσαμε να αγοράσουμε εμείς τα μηχανήματα και να τα εγκαταστήσουν εκείνοι. Έτσι, λοιπόν, αρχίσαμε να εκπέμπουμε με τον δικό μας εξοπλισμό. Μέχρι τις 14 Ιουνίου το σήμα έφτανε σε μια ακτίνα 30 χιλιομέτρων, περιοχή όπου κατοικούν περίπου 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι.

Πώς φτάσαμε στις σημερινές κινητοποιήσεις;
Η Οαχάκα είναι μια από τις πολιτείες όπου ακόμα διατηρείται ζωντανός ο ηγεμονικός ρόλος του PRI (του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος): διαθέτει ολόκληρο τον μηχανισμό ελέγχου, όλες οι αρχές πρόσκεινται στο κόμμα, η εκτελεστική εξουσία, οι βουλευτές, οι δικαστές. Στην εξουσία βρίσκεται ένας Λουδοβίκος ΙΔ΄, που λέει ότι «το κράτος είμαι εγώ». Κάθε έξι χρόνια αυτή η εξουσία μεταβιβάζεται στον νέο κυβερνήτη και τότε «το κράτος είναι αυτός». Μετά την εμφάνιση του Ζαπατιστικού Στρατού (EZLN), το ’94, και του Λαϊκού Επαναστατικού Στρατού (EPR), το ’96, η καταστολή οξύνθηκε. Το 1997-98, ο στρατός εισέβαλε σε περιοχή ιθαγενών, στον νότο της πολιτείας, καταστρέφοντας όλη την κοινοτική δομή.

Όταν ανέλαβε η τελευταία κυβέρνηση, του Ουλίσες Ρουίς, μέσα σε 50 μέρες φυλακίστηκαν 100 σύντροφοι από κοινωνικές οργανώσεις. Η κυβέρνηση κατάσχεσε το τυπογραφείο της εφημερίδας Noticias, κατάσχεσε κοινοτικά ραδιόφωνα, ενώ αυξήθηκαν οι αστυνομικές επιχειρήσεις στις κοινότητες. Στην Οαχάκα, τα ανθρώπινα δικαιώματα ακούγονται σαν ανέκδοτο.

Η σημερινή κυβέρνηση είναι αποτέλεσμα νοθείας. Ο άλλος υποψήφιος κυβερνήτης ήταν μέλος του Δημοκρατικού Επαναστατικού Κόμματος (PRD), αλλά ουσιαστικά προέρχεται από την ίδια πολιτική ομάδα, αφού στην Οαχάκα το PRD αποτελεί κάτι σαν φέουδο του PRI, δεν υπάρχει καμιά διαφορά μεταξύ τους.

Τα τελευταία 26 χρόνια, από το 1980 μέχρι σήμερα, κάθε Μάιο οι δάσκαλοι συγκεντρώνονται στο κέντρο της πόλης, διεκδικώντας κλαδικά και κοινωνικά αιτήματα. Στις 22 ΜαÀου στήσαμε έναν καταυλισμό στο κέντρο της πόλης, ο κυβερνήτης απέρριψε τα αιτήματά μας και στις 14 Ιουνίου μας επιτέθηκε η αστυνομία για να μας διώξει, αλλά κυρίως για να καταστρέψει το Ράδιο Πλαντόν. Η αστυνομία εισέβαλε με όπλα και δακρυγόνα, συνέλαβε αρκετούς, κατέστρεψε όλα τα μηχανήματα, όμως δεν μπόρεσε να διαλύσει τον καταυλισμό. Στην άμεση σύγκρουση πάντα χάναμε, αυτή τη φορά όμως όχι, ήταν η σειρά μας να νικήσουμε. Η κυβέρνηση θέλησε να μας διώξει, αλλά εμείς αντισταθήκαμε, συγκεντρωθήκαμε ξανά και επιστρέψαμε. Πήραμε στο κυνήγι την αστυνομία, συλλάβαμε οχτώ από αυτούς, εκείνοι εφτά δικούς μας και έγινε ανταλλαγή.

Πώς ακριβώς εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα;
Στις 14 Ιουνίου, στις 4 το πρωί, στη διάρκεια της μετάδοσης μάθαμε ότι έρχονται. Επικοινωνήσαμε με την ομάδα ασφάλειας του κινήματος και μας το επιβεβαίωσε. Η αστυνομία άρχισε να ρίχνει δακρυγόνα ενώ πυροβολούσαν στον αέρα από ελικόπτερο. Μετά από λίγο, ανέβηκαν με τα όπλα στον σταθμό, κατέστρεψαν τα πάντα, πήραν τους συντρόφους μας. Στις 6 το πρωί, ο ραδιοφωνικός σταθμός του πανεπιστημίου, που μετέδιδε τα γεγονότα, ανέβαλε μετά από εντολή του διευθυντή τη μετάδοση και άρχισε να παίζει μουσικούλα. Τότε μια ομάδα φοιτητών τον κατέλαβε. Συγκεντρωθήκαμε ξανά και περάσαμε στην επίθεση. Τα τελευταία 26 χρόνια ερχόμαστε εδώ, στην κεντρική πλατεία, κάθε χρόνο. Κανείς δεν γνωρίζει αυτό το μέρος καλύτερα από μας, πολλά παιδιά δασκάλων γεννήθηκαν εδώ. Θέσαμε ως στόχο την ανακατάληψη της πλατείας. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι κοινωνικές οργανώσεις, ήρθαν και οι φοιτητές, και όλοι μαζί απωθήσαμε την αστυνομία και καταλάβαμε πάλι το ιστορικό κέντρο· το ονομάσαμε «απελευθερωμένη περιοχή».

Μέχρι στιγμής (Ιούλιος 2006), δεν έχουν καταγραφεί νεκροί, δεν υπάρχουν
εξαφανισμένοι, έχουν εντοπιστεί όλοι οι σύντροφοι. Όμως, υπήρξαν τραυματίες, μια συντρόφισσα απέβαλε, δυο άλλες βιάστηκαν. Αυτά έγιναν εκείνη την ημέρα. Στις 2 το μεσημέρι είχαμε ανακτήσει το κέντρο της πόλης.

Ποια είναι τα αιτήματα των δασκάλων;
Στις 22 Μαϊου, διεκδικούσαμε καλύτερους μισθούς· οι δάσκαλοι στην Οαχάκα κερδίζουν τα λιγότερα σε όλη τη χώρα. Επίσης, κοινοτικά μαγειρεία για τη διατροφή των παιδιών στα σχολεία, ρούχα και παπούτσια για τα παιδιά, σχολικό υλικό, υποτροφίες, στήριξη των επιτροπών γονέων. Εκτός από τη διεκδίκηση δίκαιων μισθών, υπήρχαν 16 ακόμα κοινωνικά αιτήματα.

Όμως, στις 14 Ιουνίου, τα πράγματα άλλαξαν. Όπως και στις αρχές της δεκαετίας του ’80, τα οικονομικά αιτήματα μετατράπηκαν σε πολιτική διαμαρτυρία, απαιτώντας την αποπομπή του καταπιεστή κυβερνήτη για τον μακρύ κατάλογο των δεινών που έχει προκαλέσει.

Έχουν γίνει τέσσερις πορείες: στην πρώτη συμμετείχαν 100.000 άνθρωποι, στη δεύτερη 250.000, στην τρίτη 500.000 και στην τέταρτη 800.000. Συγκαλέστηκαν από το Ράδιο Πλαντόν, ενώ η τελευταία από τον ραδιοφωνικό σταθμό του πανεπιστημίου. Σε μια πόλη 900.000 κατοίκων, να έχεις 800.000 στους δρόμους!… Προφανώς, πολύς κόσμος είχε έρθει και από τα χωριά.

Μερικές μέρες αργότερα, συγκροτήθηκε η Λαϊκή Συνέλευση των Λαών της Οαχάκα (APPO) με τη συμμετοχή 268 ομάδων και οργανώσεων. Η APPO έχει την ευθύνη οργάνωσης του κινήματος και καλεί σε συνεχείς συνελεύσεις, στις οποίες κάθε οργάνωση έχει τους αντιπροσώπους της. Σε θεσμικό επίπεδο ζητά από τη Γερουσία την αντικατάσταση του κυβερνήτη ενώ σε εξωθεσμικό οργανώνει τη λαϊκή κινητοποίηση και τις καταλήψεις. Το κυβερνητικό μέγαρο είναι κατειλημμένο, με αποτέλεσμα οι βουλευτές και η κυβέρνηση να συνεδριάζουν σε ξενοδοχείο!

Η Οαχάκα έχει 570 δήμους και περισσότερες από 10.000 κοινότητες. Από τους 570 δήμους, οι 418 διοικούνται σύμφωνα με τον ιθαγενικό τρόπο οργάνωσης, δηλαδή με κοινοτική συνέλευση, με εκλογές κ.λπ. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι επικρατεί ηρεμία στην Οαχάκα. Αυτό όμως συμβαίνει επειδή οι κοινότητες, εδώ και αιώνες, έχουν αποκτήσει τη δική τους δυναμική και επιβώνουν χάρη στους δικούς τους παραδοσιακούς τρόπους οργάνωσης. Είναι η δυναμική των ίδιων των κοινοτήτων που εγγυάται τη σταθερότητα της κοινοτικής ζωής και όχι η κυβέρνηση. Η APPO έχει καταλάβει 26 δημαρχεία του PRI, από αυτά δηλαδή που δεν διοικούνται από τις κοινότητες.

Και γιατί δεν παραιτείται ο κυβερνήτης;
Επειδή υπάρχουν πολύ ισχυρά συμφέροντα. Έχουμε φτιάξει έναν χάρτη της πολιτείας, στον οποίο σημειώσαμε πού υπάρχει αποκλεισμός, στρατιωτικοποίηση, μετανάστευση, συγκρούσεις μεταξύ κοινοτήτων και φυσικοί πόροι. Ενώσαμε όλα τα σημεία μεταξύ τους και η γραμμή συμπίπτει.

Τον νεοφιλελευθερισμό δεν τον ενδιαφέρουν οι άνθρωποι της Οαχάκα, γι’ αυτό και τους διώχνει. Τον ενδιαφέρουν, όμως, οι φυσικοί πόροι, τα ορυκτά και τα μέταλλα. Έρευνες μέσω δορυφόρου έχουν δείξει ότι η Οαχάκα διαθέτει ουράνιο, κοιτάσματα σιδήρου, κυρίως όμως ορυκτά χρήσιμα στην αεροναυπηγική και στην κυβερνητική. Από την άλλη, δεν έχουν γίνει μελέτες βιοπροστασίας και ανθεί η βιοπειρατεία.

Ο Ισθμός του Τεουαντεπέκ είναι η πιο στενή λωρίδα γης στο Μεξικό και βρίσκεται στην Οαχάκα. Οι ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν το κανάλι του Παναμά. Τώρα όμως, με την Κολομβία και τον Τσάβες δίπλα στο κανάλι, υπάρχει πρόβλημα. Σχεδιάζουν, λοιπόν, τη δημιουργία σιδηροδρομικών γραμμών και αυτοκινητοδρόμων στον Ισθμό, ώστε τα εμπορεύματα να φτάνουν στο Λος Άντζελες και από κει στην Ασία. Όλα αυτά όμως, θα έχουν πολιτισμικές, πολιτικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές συνέπειες στις κοινότητες. Υπάρχει κι άλλο ένα κομμάτι στο παζλ της γεωπολιτικής: στις ΗΠΑ ένας εργάτης πληρώνεται 6 δολάρια την ώρα, στις μακιλαδόρες στα σύνορα του Μεξικού με τις ΗΠΑ 1,5 δολάριο, ενώ στην Κίνα 0,5 δολάριο την ώρα. Οι ιθαγενικές κοινότητες στον Ισθμό μπορούν να εξασφαλίσουν εργατικά χέρια με 0,7 δολάριο την ώρα. Τι συνεπάγεται όμως η μακιλαδόρα; Απουσία εργασιακών εγγυήσεων, άθλιες συνθήκες εργασίας, υπερεκμετάλλευση, μόλυνση, ναρκωτικές ουσίες που χρειάζεται ο εργάτης για να παράγει. Γι’ αυτό λέμε όχι στη μακιλαδόρα και όχι σ’ αυτό το μοντέλο «ανάπτυξης».

Ο κυβερνήτης, με λίγα λόγια, εκφράζει τα συμφέροντα του κεφαλαίου στην Οαχάκα. Τον στηρίζει επίσης μια τοπική ολιγαρχία από επιχειρηματίες στον τομέα του τουρισμού, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η τουριστική ανάπτυξη θα βγάλει την πολιτεία από τη φτώχεια! Ο τουρισμός, όμως, έχει συνέπειες. Σ’ ένα τουριστικό μέρος το κόστος ζωής είναι πολύ υψηλό, ενώ οι μισθοί παραμένουν οι ίδιοι. Στην Οαχάκα μιλιούνται 16 διαφορετικές γλώσσες, είναι ένα μωσαϊκό πολιτισμών. Μας βλέπουν ως φολκλορ: χορεύουμε ωραία, έχουμε ωραία μουσική και φαγητό, αρχαιολογικά μνημεία (εμείς τα λέμε τελετουργικούς ναούς). Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει ηρεμία και τάξη, όχι πορείες και καταυλισμοί, παρκόμετρα και κάμερες ασφαλείας για να επιτηρούν το κέντρο. Βγάλαμε λοιπόν τα παρκόμετρά τους, βγάλαμε τις κάμερες, και οι πορείες και οι καταυλισμοί είναι ακόμη εδώ.

Τι θα γίνει αν πέσει ο κυβερνήτης;

Αυτή τη στιγμή επεξεργαζόμαστε όλοι μαζί ένα πρόγραμμα για την εκπαίδευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ενημέρωση, την απονομή δικαιοσύνης. Όποιος έρθει ως κυβερνήτης θα πρέπει να το αποδεχτεί.

Μετάφραση: Νίκος Κοκκάλας, Ματούλα Παπαδημητρίου.